🔊 Makaleyi Sesli Oku

Şarbon olarak bilinen halk arasında “çoban çıbanı, kara çıban” diye de adlandırılan hastalık, toprakta uzun süre boyunca pasif bir şekilde yaşaya bilen “Bacillus anthracis” bakterisinin, daha çok, ot ile beslenen hayvanların daha sonra hayvanların etlerinden insanların etkilendiği ölümcül enfeksiyondur.

Antraks bakterisinin sebep olduğu Şarbon hastalığı, daha çok deri yolu ile bulaşır, hastalığın aynı zamanda az rastlanan akciğer ve bağırsak yollarına bulaşarak, septik şoka sebep olan formları da mevcuttur.

Enfeksiyon kaynağı ot ile beslenen hayvanların toprak üzerinden bakteriler ile temas etmesi ile başlar. İnsanlar bu hayvanların etlerinden yiyerek veya temas ederek hastalanırlar. Hastalığın insanlardaki seyri şarbon mikrobunun nasıl girdiğine bağlı olarak değişiklik gösterir. Şarbon mikrobu deri, akciğer ve sindirim yollarıyla bulaşa bilir.

Şarbon Nasıl Bulaşır?

Antraks basili toprakta oksijenli solunum yaparak spor üreme şekilde çoğalan bir bakteridir. Sporlar dış ortam şartlarına dirençli bir yapıya sahiptir,140 derecelik sıcakta bile 30 dakika hayatta kala bilirler. Hayvanlar genellikle toprak üzerinden temas ile sindirim yoluyla hastalanırlar. İnsanlar ise genellikle enfekte olmuş hayvanlar ve onların ürünlerine temas ederek, soluyarak veya sindirerek hastalığa kapılırlar. Hastalık insandan insana solunum yoluyla bulaşan bir özelliğe sahip değildir.

Şarbon Türleri

1. Sindirim Sistemi Şarbonu

Enfekte olmuş hayvanların ürünlerinin tüketilmesi ile vücuda giren şarbon basili, insan sindirim sistemine yerleşerek organizmaya yayılmaya başlar. Sindirim sisteminde tahribata neden olduğu gibi kan yoluyla septik şok adı verdiğimiz kan zehirlenmesine sebep ola bilir. Şarbon enfeksiyonu maruz kalındığından 1-7 gün içerisinde bulgu gösterir. Erken dönemde halsizlik, bulantı, kusma, boğaz ağrısı, lenf bezlerinde şişme gibi bulgular görüle bilir. Bulgular sindirim yolu hastalıklarının bulguları ile benzerlik gösterdiği için hastalığın teşhisinde hasta anemnezi dediğimiz hastadan alınan şikâyetler doğrultusunda laboratuvar incelemeleri teşhisi kolaylaştırır. Tedavi edilmeyen hastalarda ölümcül sonuçlara sebep ola bilir. Erken teşhis edilerek, tedavi edilen hastalarda iyileşme oranı yüksektir.

2. Deri Şarbonu

Şarbon hastalığının en yaygın formu olan Deri Şarbonu, deri üzerinde kapanmamış yaralar yoluyla enfekte olmuş hayvana temas ile bulaşır. Temastan 1-7 gün içerisinde hastada ciltte yaralara, ateş ve halsizlik gibi şikâyetlere sebep olur. Antraks basilinin deri içerisinde birikmesi ile deri üzerinde kabarıklıklar oluşmaya başlar. Bu evrede kaşıntı ve kızarıklık şeklinde böcek ısırığına benzer bir görünüm izlenir. Antraks toksinin çoğalması ile kabarcık etrafında ödem oluşur. Kabarıklık genişleyerek ortasından çöker ve içi sıvı dolu bir forma dönüşür ve kuruyarak kara bir yara halini alır. Halk arasında kara çıban adının verilmesi bu görünüm yüzündendir. Yaralar daha çok el, kol, yüz gibi açıkta, temas ede bilen kısımlarda yerleşir. Tedavi sonucu hastaların iyileşme oranı diğer hastalığın formalarına güre daha yüksektir.

3. Solunum Sistemi Şarbonu

En tehlikeli şarbon türü olan solunum sistemi şarbonu çok nadir görülür ve ölüm oranı diğer şarbon türlerine göre daha çoktur. Şarbon basili solunum yolu ile akciğerlere bulaşarak ağır solunum problemlerine, şok ve menenjit dediğimiz beyin iltihabına sebep olabilir. Hastalığın İlk belirtileri boğaz ağrısı, hafif ateş ve kas ağrıları olabilir.

Bu güne kadar biyolojik terör olarak solunum yolu ile bulaşan şarbon türünün savaşlarda kullanıldığı bilinmektedir. Yün değirmenleri, mezbahalar ve tabakhaneler gibi yerlerde çalışan insanlarda, enfekte hayvanlarla veya enfekte hayvanlardan kontamine hayvan ürünleri ile çalışırken şarbon sporlarını soluyan kişilerde solunum sistemi şarbonu görülür. Günümüzde hastalığa karşı alınan önlemler dolayısı ile hastalığın bu formunun görülme olasılığı çok düşüktür.

4. Enjeksiyon Şarbonu

Hastalığın bu formu son zamanlarda kuzey Avrupa’da eroin enjekte eden uyuşturucu bağımlılarında görülmeye başlamaktadır. Bulgular deri şarbonu ile benzerlik gösterdiği gibi damar yolundan alındığı için Antraks basili kan yolu sistemine bulaşıp kan zehirlenmesi dediğimiz septik şoka sebep olur.

Hastalığın Risk Altında Olan İş Kolları:

• Hayvansal ürünleri kullanan kişiler
• Veterinerler
• Hayvancılıkla uğraşanlar
• Laboratuvar çalışanları
• Şarbon sporları içeren bir “biyoterörizm” olgusuna maruz kalabilecek posta çalışanları, askeri personel vb.

Hastalığın Belirtileri

Deri şarbonu belirtileri

• Yüz, boyun, kol veya ellerde kaşıntıya neden olan küçük kabarcık veya şişlik
• Yaraların etrafında ödem
• Küçük kabarcıklardan sonra görülen siyah merkezli ağrısız cilt ülseri
• Kara çıban görünümlü cilt yaraları
• Boğaz ve yakındaki lenf bezlerinde şişme

Akciğer şarbonu belirtileri

• Birkaç gün sürebilen boğaz ağrısı, hafif ateş, halsizlik ve kas ağrıları (grip gibi)
• Hafif göğüs rahatsızlığı, nefes darlığı
• Kanlı tükürme, ağrılı yutma, öksürük
• Sersemlik veya baş dönmesi
• Mide bulantısı, kusma veya mide ağrıları
• Baş ağrısı, aşırı Terleme
• Aşırı yorgunluk, vücut ağrıları
• Hastalık ilerledikçe yüksek ateş, solunum problemi, şok ve menenjit

Sindirim sistemi şarbonu belirtileri

• Ateş, titreme ve iştah kaybı
• Boyun ve boyun bezlerinin şişmesi
• Boğaz ağrısı, ağrılı yutma, ses kısıklığı
• Bulantı ve kusma, özellikle kanlı kusma
• Baş ağrısı, Karın ağrısı
• Kızarma (kırmızı yüz) ve kırmızı gözler
• Bayılma, karın şişmesi (mide)
• Hastalığın sonraki aşamalarında şiddetli, kanlı ishal 

Şarbon Hastalığının Tanısı

Yukarıda belirtilen şikâyetler ile gelen hastalarda en basit kan tahlillerinde Antraks basili aranarak tanı konulmaya çalışılır. Bunun dışında şarbon türlerine göre farklı tanı yöntemleri izlene bilir.

Cilt bulguları izlenen hastalarda deri üzerinden alınan biyopsi olarak adlandırılan metot ile doku parçasından Antraks basilinin araştırılması ile konulur.

Solum yolu şarbonu olguları ile gelen hastalardan Röntgen veya Tomografi tetkikleri ile akciğer üzerindeki lezyonların olup olmadığı izlenir.

Sindirim Sistemi Şarbonu olgularında, Dışkı tahlili, Endoskopi tetkikleri uygulanarak Antraks basili aranarak tanı konulur.

Şarbon Hastalığı Tedavisi

Hastalığın tedavisinde antibiyotik ve antitoksin olarak adlandırılan immunglobolin serumlar kullanılır.

Antibiyotik tedavisi hastalığın tedavisinde önemli rol oynar. Hastalığın basit forumlarında penisilin adı verilen antibiyotik grubu kullanılsa da günümüzde penisilin grubu antibiyotiklere dirençli bağışıklık geliştiği için daha güçlü antibiyotik gruplara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu tip durumlarda hastaların kişisel olarak antibiyotik duyarlılık testi sonuçlarını bilmesi, uygulanacak olan antibiyotik tedavinin daha faydalı bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlar.

Günümüzde Siprofloksasilin veya Doksisiklin adı verilen antibiyotikler kullanılmaktadır. Solunum yolu ile enfekte olmuş bulgularda Siprofloksasilin + Rifampisin + Klindamisin kombinasyonu kullanılarak başarılı sonuçlar elde edilmektedir.

Şarbon Hastalığından Korunma

• Hayvanların Şarbon hastalığına karşı aşılama yaptırılmalıdır.
• Şüpheli hayvan ölümlerinde kesinlikle veteriner kontörlüne başvurulmalı ve kesinlikle hayvan ile temastan uzak durulmalıdır.
• Hasta veya ölen hayvanlar kesinlikle veteriner önerisi dışında kesilmemeli veya yüzülmemelidir.
• Şarbon belirtileri görülen hayvanların varlığında kesinlikle sağlık birimlerine haber verilmeli ve bölge karantina altına alınmalıdır.
• Karantina süresi dolana kadar hiçbir şekilde hayvanlara temas edilmemelidir.
• Hasta hayvanların bulundukları yerler ve araçlar dezenfekte edilmelidir.
• Çiğ et veya az pişmiş et yemekten kaçınılmalıdır.

Kaynaklar:

1. Lobzin, Лобзин, Bulaşıcı hastalıklar için rehber- Руководство по инфекционным болезням
2. V.I. Pokrovsky bulaşıcı hastalıklar ve epidemiyoloji: Sağlık personeli için ders kitabı – В.И Покровский инфекционные болезни и эпидемиология: Учебник для мед.вузов
3. Shuvalova EP Bulaşıcı hastalıklar: bir ders kitabı / M: GEOTAR-media, 2008.-Шувалова Е.П Инфекционные болезни: учебник/ М: ГЭОТАР-медиа, 2008.
4. Kavaklı D, Aslan D, Akın L. HÜTF Halk Sağlığı AD Toplum İçin Bilgilendirme Serisi- 232 [Internet]://www.halksagligi.hacettepe.edu.tr/ Erişim: 3.9.2018.