Cushing Hastalığı ve Cushing Sendromu7 min read
Kortizol vücudumuzda böbrek üstü bezlerinden salgılanan kan basıncının, kalp damar sistemi fonksiyonlarının kontrolü, vücudun strese karşı direnci, karbonhidrat, yağ ve proteinlerin enerji dönüşümleri gibi organizmanın işlevinde rol oynayan önemli bir hormondur. Vücutta kortizol seviyelerinin yükselmesi vücut fonksiyonlarının sekteye uğramasına sebep olur.
Hipofiz bezi kaynaklı, hipofiz bezinde yerleşen adenom veya karsinom sebebi ile kanda ACTH (Adrenokortikotropik hormon) baskılanarak kandaki kortizol hormonunun kontrol edilememesine yol açar, bu nedenle kontrolsüz kortizol hormonu salınımı gerçekleşir. Bu durum Cushing Hastalığı olarak tanımlanır.
Böbrek üstü bezlerinin, alta yatan bir nedenden dolayı kontrolsüz kortizol salgılamasına neden olan duruma ise Cushing sendromu denilmektedir.
Cushing Hastalığı
Cushing Hastalığı beyinde bulunan hipofiz bezinde yerleşen, adenom veya karsionom kaynaklı kanda ACTH (adrenokortikotropik hormon) baskılanması ile karakterize bir durumdur. ACTH beyinde bulunan ön hipofizden salınan steroid hormonlarının salgılanmasını kontrol eden bir polipeptitdir. Cushing hastalığında ACTH steroid hormonlarından olan kortizolün salınımını kontrol edemediğinden, kortizol kanda yüksek seviyelere ulaşır. Bu durum hipofiz adenomundan kaynaklı olduğu için Cushing Hastalığı olarak adlandırılır.
Cushing Hastalığı kontrolsüz kortizol salımına sebep olduğu için Cushing sendromu ile birlikte görülür.
Cushing Sendromu
Cushing sendromu böbrek üstü bezlerinden aşırı miktarda kortizol üretimi ile ilişkili bir durumdur. Kanda kortizol seviyesinin artarak Cushing sendromu belirtilerinin görülmesine neden olan sebepler Eksojen ve Endojen Cushing sendromu olarak sınıflandırılır.
Dış etkenler kaynaklı (Eksojen) Cushing Sendromu: Otoimmun (bağışıklık) sistemini etkileyen Romatoid artrit, Lupus ve Astım gibi inflamatuar hastalıkları, tedavi etmek amacı ile kullanılan Kortikosteroid ilaçlarının, günlük vücudun gereksiniminden daha yüksek miktarda dozlar ile kullanılması gerekebilir. Dışarıdan alınan Kortikosteroid ilaçlarından dolayı oluşan kortizol seviyesinin artmasına Eksojen (Dış etkenler kaynaklı) Cushing sendromu denir.
İç Etkenler Kaynaklı (Endojen) Cushing Sendromu: Vücudun kendi içinde gelişen hastalıklar sebebi ile kortizol salgısının artığı durumlardır. Bunlar:
Hipofiz bezi Tümörü Kaynaklı: Beyinde bulunan hipofiz bezinde yerleşen adenom veya karsinom yapıları sonucu steroid hormonlarının kontrolünü sağlayan ACTH seviyelerindeki değişiklik, kortizol hormonunun kontrolsüz bir şekilde salgılanmasına sebep olur.
Ektopik ACTH salgılayan tümör kaynaklı: Genellikle akciğer, pankreas, tiroid ve timus gibi organlarda adenom veya karsinom gelişmesi sonucu normalde ACTH ile bağlantılı olmadıkları halde, ACTH seviyelerinin değişmesine sebep ola bilirler, bu durum Cushing sendromunu tetikler.
Primer Adrenal bez hastalığı kaynaklı: Kortizol salgılanan böbrek üstü bezlerinin direk etkilendiği hastalıktır. Böbrek üstü bezlerinde oluşan adenom veya karsinomların organ fonksiyonunu bozarak aşırı kortizol salgılanmasına sebep olması Cushing sendromunu meydana getirir.
Cushing Hastalığı ve Sendromu Belirtileri:
Cushing hastalarında kanda kortizol hormonunun uzun süre yükselmesi sonucu belirtiler göstermeye başlar. Bu belirtiler her hastada farklı şekilde meydana geldiği gibi hafif seyirli bulgular da göstere bilir. Cushing sendromu ve hastalığına özgü belirtiler şunlardır;
- Kilo alma (Özellikle göğüs ve karın arası bölgede ve sırt üst tarafta),
- Uykusuzluk,
- Hipertansiyon (yüksek kan basıncı),
- Tekrarlayan enfeksiyonlar (iltihaplar),
- Kısa süreli hafıza zayıflığı,
- Ciltte incelme ve çatlaklar (Deride mor veya pembe çatlaklar),
- Duygu kontrolünde zayıflık (Sinirlilik, Depresyon, Anksiyete ve İritabilite),
- Yara iyileşmesinde gecikme (Kolay moraran zayıf ve narin cilt),
- Kadınlarda kıllanma (Hirsutizm),
- Depresyon,
- Yüzde kızarıklık,
- Kemiklerde ve kaslarda zayıflama,
- Ense bölgesinde yağ birikmesi,
- Sivilcelenme,
- Yüzde yuvarlaklaşma (Ay dede yüz),
- Kadınlarda erkek tipi saç dökülmesi,
- Bitkinlik,
- Omuz, kalça ekleminde zayıflık,
- Konsantrasyonda zayıflama,
- El ve ayakta şişme,
- Adet (menstruasyon) düzensizliği (Amenore),
- Libido kaybı (Erkeklerde cinsel fonksiyonlarda bozulma),
- Diyabet ( şeker hastalığı),
Cushing Hastalığı ve Sendromu Tanısı:
Tanıda Cushing hastalığı ve Sendromu ayrımını yapmak hastalığın tedavi planı için önemli rol oynamaktadır. Bu sebepten dolayı hastalardan ayrıntılı hastalık anemnezi almak özellikle dışarıdan kortizol ilacı kullanımının olup olmadığını öğrenmek önemlidir.
Hastalarda kortizol düzeylerinin değerlendirmek amacı ile kan, tükürük ve idrar sıvılarında kortizol hormonu seviyeleri incelenir. Bu tetkikler yaparken vücudun anatomik saati normalleri üzerinden değerlendirmek gerektiği için, bu testler 24 ila 48 saat gibi zaman diliminde gerçekleştirilir.
Cushing hastalığı ve Sendromu tanılarının ayrıt edilmesi için hastalara kortizol supresyon testi uygulana bilir. Bu testte hastaya 2 mg Deksametazon verilerek hastanın kortizol seviyeleri incelenir. Bu testin amacı şudur. Hastaneye gelen hastalarda zaten fizyolojik strese bağlı ACTH ve kortizol yüksektir. Bu nedenle Cushing tanısında ilk basamakta ACTH ve kortizol bakmak anlamsız olur. Bu nedenle 2 mg Deksametazon ile test yapılır. Test sonucu kortizol seviyesi baskılanıyor ise Cushing kaynaklı olmadığı, kortizol seviyesi baskılanmıyor ise Cushing sendromu kaynaklı kortizol hormonunun arttığı anlamına gelir. Daha sonraki etapta hastaya 8mg Deksametazon verilerek 48 saat gözlem altında tutularak hastada kortizol salınımının hipofiz veya böbrek üstü patolojilerinden hangisi kaynaklı olduğu araştırılır.
Hipofiz ACTH salgılayan tümörler normali taklit ederler. Yüksek doz Deksametazon ile baskılanırlar. Yüksek doz Deksametazon sonrası hastanın kortizol seviyesi baskılanıyorsa hipofiz kökenli yani Cushing Hastalığıdır.
Yüksek doz Deksametazon ile kortizol seviyesinde azalma olmuyorsa bu Cushing sendromu olduğu anlamına gelir. Buna sebep ya Ektopik ACTH ya ada böbrek üstü bez tümörü kaynaklı olmasıdır. İleriki basamak tanıda ayrıcı tanı için ACTH bakılır. Ektopik ACTH salgılayan tümörlerde ACTH aşırı yüksektir, Böbrek üstü bezi tümöründe ise ACTH baskılanmıştır.
Hipofiz bezinin görüntülemesi için hipofiz magnetik rezonans görüntülemesi (MRG), böbrek üstü bezinin görüntülemesi için bilgisayarlı tomografi (BT) veya MRG ,hipofiz dışı kaynaklarda ACTH salgılanması için akciğer ve karın BT kullanılır. Bazı özel durumlarda inferior petrozal sinüs örneklemesi (İPSS) adı verilen, hipofiz kanlarının boşaldığı damara kateterle girilerek yapılan işlem ayırıcı tanıda kullanılabilir.
Cushing Hastalığı ve Sendromu Tedavileri:
Cushing tedavisinde altta yatan sebebin belirlenmesi çok önemlidir. Cushing sendromu tedavisinde amaç vücuttaki kortizol seviyesinin normale düşürmektir. Hali hazırda başka hastalıklar için kullanılan Kortikosteroid ilaçları branş doktoru kontrolünde dozajları düşürülerek sonlandırılır veya düşük dozajlara indirgenerek kortizol seviyesinin düşmesi sağlana bilir.
Tedavide altta yatan sebebe göre cerrahi, radyo terapi veya medikal tedavi seçeneklerinden hepsi veya herhangi biri tercih edile bilir.
Medikal Tedavi:
Cushing sendromuna neden olan patalojilerin ilaç yoluyla tedavi edilmesi mümkün değildir. Ancak kanda aşırı kortizol hormon seviyelerinin baskılanması için ketakonazol ilaçlar kullanılır.
Cerrahi Tedavi
Cushing hastalığı zemininde gelişen Cushing sendromuna en uygun tedavi yöntemi cerrahi müdahaledir. Hastalarda transfenoidal endoskopik cerrahi yöntemi ile burundan küçük kesiler aracılığı ile adenomun hipofiz üzerinden çıkarılması gerçekleştirilir.
Ektopik ACTH salınımına sebep olan organlardaki adenom veya karsinomlara müdahale yine cerrahi girişimlerle gerçekleştirilir. Karın üzerinden küçük kesiler ile organ üzerindeki patolojilerin çıkarılması hedeflenir.
Radyo Terapi:
Cerrahi müdahale sonrası kalan karsinom hücrelerinin tamamıyla temizlenmesi amacı ile radyo terapi uygulanır. Cerrahi müdahale edilemeyen kötü huylu tümörlerde direk Radyo terapi tercih edile bilir.
Bütün bu tedavi yollarının başarısız olduğu durumlarda böbrek üstü bezlerinin tamamı çıkarılarak aşırı kortizol salgılanmasının önüne geçile bilir. Bu durumlarda hastalar yaşamları boyunca dışarıdan sentetik hormon ilaçları almak zorunda kala bilirler.
Kaynaklar:
